Lawrence Kohlberg, ahlak gelişimini açıklayan teorisiyle tanınan öncü bir psikologdur. Bu ahlak teorisi, bireylerin ahlaki ikilemler karşısında verdikleri kararları ve bu kararları nasıl gerekçelendirdiklerini inceleyerek, ahlak gelişiminde 6 aşamalı bir model önerir. Bu yazıda, Kohlberg'in her bir ahlak gelişim aşamasını, her aşama için üç örnek durumla birlikte detaylı bir şekilde ele alacağım.
Kohlberg Ahlak Gelişimi Kuramı: 1. Gelenek Öncesi Dönem
1.1. Aşama: Ceza ve İtaat Eğilimi
Bu aşamada, çocuklar otoriteye itaat eder ve cezalandırılmaktan kaçınmak için kurallara uyarlar. Ahlaki kararlar, dışsal cezalar ve ödüller temelinde verilir.
Durum Örnekleri:
Durum 1: Bir çocuk, annesinden izinsiz şeker aldığı için ceza alacağını bildiği için, izinsiz şeker almaktan kaçınır. Burada çocuk, cezadan kaçınma güdüsüyle hareket etmektedir.
Durum 2: Bir öğrenci, öğretmeninin ödevini yapmadığında ceza vereceğini bildiği için ödevini yapar. Ödevi yapmasının sebebi, öğrenme isteğinden çok, cezadan kaçınma arzusudur.
Durum 3: Bir çocuk, oyun oynarken bir arkadaşını itmemesi gerektiğini bilir, çünkü itme davranışı nedeniyle daha önce ceza almıştır. Burada davranışın iyi veya kötü olması değil, cezadan kaçınma motivasyonu önemlidir.
1.2. Aşama: Saf Çıkarcı Eğilim
Bu aşamada, çocuklar kendi istek ve ihtiyaçlarına odaklanır. Diğer insanların gereksinimlerini de fark ederler, ancak kendi çıkarlarını ön planda tutarlar.
Durum Örnekleri:
Durum 1: Bir çocuk, bir arkadaşıyla oyuncaklarını paylaşır, çünkü arkadaşı da onunla paylaşacağı sözünü vermiştir. Burada çıkarcı bir alışveriş söz konusudur.
Durum 2: Bir çocuk, arkadaşına yardım eder, çünkü arkadaşının yardımı karşılığında ona bir ödül vereceğini bilir. Yardım etme motivasyonu tamamen çıkarcıdır.
Durum 3: Bir öğrenci, arkadaşının notlarını paylaşır, çünkü bu arkadaşının gelecekte ona yardım edeceğini düşünür. Burada çıkarcı bir değişim mantığı vardır.
Kohlberg Ahlak Gelişimi Kuramı: 2. Geleneksel Dönem
2.1. Aşama: Kişiler Arası Uyum
Bu aşamada, bireyler, başkalarının beklentilerine uyum sağlamak ister. Özellikle yakın çevresindeki insanların onayını kazanmak ve iyi bir kişi olarak görülmek önemlidir.
Durum Örnekleri:
Durum 1: Bir öğrenci, arkadaşlarının onu iyi biri olarak görmesi için sınıfta yardımsever davranır. Burada başkalarının onayı ön plandadır.
Durum 2: Bir çocuk, ebeveynlerinin beklentilerine uyarak sorumluluklarını yerine getirir, çünkü ebeveynlerinin gözünde iyi bir çocuk olmak istemektedir.
Durum 3: Bir genç, akran grubunun kurallarına uygun davranır, çünkü grup içinde kabul görmek ve sevilmek istemektedir. Burada sosyal uyum ön plandadır.
2.2. Aşama: Kanun ve Düzen Eğilimi
Bu aşamada, bireyler toplumsal düzenin ve otoritenin kurallarına uymak için doğru davranışlarda bulunur. Kanunlara ve toplumsal normlara itaat etmek önemlidir.
Durum Örnekleri:
Durum 1: Bir vatandaş, trafik kurallarına uyar, çünkü toplumsal düzenin korunması ve herkesin güvenliği için bu kuralların önemli olduğuna inanır.
Durum 2: Bir öğrenci, okulun kurallarına uyar, çünkü bu kuralların okulun düzenini sağladığını ve herkesin iyiliği için konulduğunu düşünür.
Durum 3: Bir çalışan, şirketin politikalarına sıkı sıkıya bağlı kalır, çünkü bu politikaların işyerindeki düzeni ve adaleti sağladığına inanır.
Kohlberg Ahlak Gelişimi Kuramı: 3. Gelenek Sonrası Dönem
3.1. Aşama: Sosyal Sözleşme Eğilimi
Bu aşamada, bireyler, toplumun kurallarını ve yasalarını eleştirel bir şekilde değerlendirir. Temel hak ve özgürlükler ön plandadır ve kuralların demokratik olarak değiştirilebileceğine inanırlar.
Durum Örnekleri:
Durum 1: Bir birey, haksız bulduğu bir yasayı protesto eder, çünkü bu yasanın temel insan haklarına aykırı olduğunu düşünür. Burada sosyal sözleşme ve adalet ön plandadır.
Durum 2: Bir öğrenci, okulun disiplin politikalarını eleştirir ve değiştirilmesi gerektiğini savunur, çünkü bu politikaların adil olmadığını düşünmektedir.
Durum 3: Bir çalışan, işyerindeki ayrımcılıkla mücadele eder ve adil bir çalışma ortamı için sendikalaşma çabalarını destekler. Burada temel hak ve özgürlükler ön plandadır.
3.2. Aşama: Evrensel Ahlak İlkeleri Eğilimi
Bu aşamada, bireyler evrensel ahlaki ilkelere dayanarak kararlar verir. İnsan hakları, adalet ve eşitlik gibi soyut ve evrensel değerler ön plandadır.
Durum Örnekleri:
Durum 1: Bir insan hakları aktivisti, baskıcı bir rejime karşı çıkar ve evrensel insan haklarını savunur. Burada evrensel ahlaki ilkeler rehberdir.
Durum 2: Bir doktor, hastalarının yaşam hakkını savunur ve her türlü etik dışı uygulamaya karşı çıkar. Burada adalet ve insan hakları ön plandadır.
Durum 3: Bir öğretmen, öğrencilerine adil ve eşit bir eğitim sağlamak için mücadele eder ve eğitimde fırsat eşitliği ilkesini savunur. Burada evrensel değerler rehberdir.
Kohlberg'in ahlak gelişim kuramı, bireylerin ahlaki kararlarını nasıl verdiklerini ve bu kararları nasıl gerekçelendirdiklerini anlamamıza yardımcı olur. Her bir aşama, bireyin ahlaki düşünce yapısının nasıl geliştiğini ve olgunlaştığını gösterir. Bu yazı, her bir aşamayı örnek durumlarla açıklayarak, Kohlberg'in teorisinin daha iyi anlaşılmasını sağlamayı amaçlamaktadır.
Comments